Làng nghề nước mắm Sa Châu thuộc xã Giao Hưng, tỉnh Ninh Bình. Nơi đây nổi tiếng từ lâu đời với nghề làm nước mắm truyền thống. Nước mắm Sa Châu là sản phẩm truyền thống mang đậm hương vị quê hương, được lưu truyền và giữ gìn qua hàng trăm năm.
Nghề làm nước mắm ở Sa Châu đã có từ lâu đời, gắn liền với cuộc sống của cư dân ven biển nơi đây. Trải qua biết bao thế hệ, người dân địa phương vẫn giữ nguyên phương pháp chế biến thủ công truyền thống 100%, với quy trình hết sức kỳ công, tỉ mỉ và gần như không có sự can thiệp của máy móc. Đây cũng chính là điểm làm nên chất lượng và danh tiếng riêng biệt cho nước mắm Sa Châu so với nhiều nơi khác.
Nguyên liệu chính để làm nên loại nước mắm hảo hạng này chủ yếu là cá nục, cá cuỗm, tép moi tươi sống – những loại cá đặc trưng của vùng biển. Điều đặc biệt là cá được chọn không qua ướp lạnh, không dập nát và chỉ thu hoạch vào thời điểm cá béo nhất trong năm. Người dân Sa Châu chia thời tiết trong năm làm hai mùa rõ rệt: mùa nắng là mùa sản xuất mắm, còn mùa mưa thường dùng để tiêu thụ sản phẩm đã ủ chín. Khoảng thời gian từ giữa năm là thời điểm lý tưởng để bắt tay vào sản xuất, bởi nắng to, nhiệt độ cao giúp quá trình ủ mắm thuận lợi và đảm bảo hương vị.
Ngoài cá tươi, muối cũng là yếu tố quan trọng quyết định chất lượng nước mắm. Muối dùng để làm mắm phải được mua vào thời điểm cuối tháng Tư đến hết tháng Năm, là loại muối hạt to, trắng bóng, rời từng hạt và phải để ủ trong kho ít nhất một năm để làm dịu bớt vị chát, đảm bảo cho nước mắm có độ ngọt hậu và thơm ngon.
Quy trình chế biến nước mắm Sa Châu đòi hỏi sự công phu và kiên nhẫn. Trung bình, mỗi yến cá được ướp với khoảng 1,2–1,3kg muối, rồi được ủ liên tục trong sáu tháng để cá phân rã hoàn toàn. Sau thời gian ủ, hỗn hợp được lọc qua rổ tre lót vải xô, vắt lấy những giọt nước mắm cốt nguyên chất đầu tiên – vàng óng, sóng sánh, đậm đà và thơm nồng. Chính sự cẩn trọng trong từng công đoạn và lòng yêu nghề đã tạo nên hương vị đặc trưng cho nước mắm Sa Châu – đậm vị mặn mòi của biển, hậu ngọt thanh và không lẫn với bất kỳ loại nước mắm nào khác.
Ngày nay, nước mắm Sa Châu không chỉ được người dân địa phương tin dùng mà còn có mặt tại nhiều tỉnh thành trong cả nước. Đây không chỉ là một sản phẩm ẩm thực mà còn là niềm tự hào của người dân địa đang được gìn giữ và phát triển bền vững theo thời gian. Mỗi giọt nước mắm không chỉ chứa đựng vị ngon của biển, mà còn thấm đượm cả tình người và câu chuyện của một làng nghề xưa vẫn đang bền bỉ gìn giữ hương vị truyền thống cho hôm nay và mai sau.