Cá kho là món ăn dân dã quen thuộc trong bữa cơm của người Việt, nhưng để nói đến một món cá kho mang đậm dấu ấn vùng miền, được nâng tầm thành đặc sản nức tiếng cả nước, thì không thể không nhắc đến cá kho Nhân Hậu. Đây không chỉ là món ăn, mà còn là tinh hoa ẩm thực được kết tinh từ bàn tay khéo léo và tâm huyết của người dân làng nghề truyền thống xã Nam Lý, tỉnh Ninh Bình.
Làng Nhân Hậu từ lâu đã nổi danh là nơi lưu giữ nghề kho cá truyền thống. Theo các bậc cao niên trong làng, nghề kho cá được hình thành từ những ngày đầu người dân nơi đây tận dụng cá đồng tự nhiên để chế biến món ăn cho dịp Tết, lễ hội. Trải qua nhiều thế hệ, kinh nghiệm kho cá được truyền lại, đúc kết thành những bí quyết gia truyền đặc biệt, tạo nên món cá kho có hương vị đặc trưng, khác biệt hoàn toàn so với những nơi khác.
Cá kho Nhân Hậu được bán nhiều vào dịp Tết Nguyên Đán. Người dân trong vùng và khách thập phương đều tìm về đặt mua để làm quà biếu, hoặc bổ sung vào mâm cỗ truyền thống. Mỗi niêu cá không chỉ là món ăn mà còn mang theo tấm lòng của người làm, gửi gắm sự ấm áp, no đủ trong dịp đầu xuân năm mới.
Để có một niêu cá kho Nhân Hậu thơm ngon đúng điệu, người kho phải tuân thủ quy trình tỉ mỉ và sử dụng nguyên liệu tuyển chọn kỹ lưỡng. Cá dùng để kho là cá trắm đen từ 5–7kg, thịt chắc, ít xương dăm. Cá được làm sạch, cắt khúc dày và ướp với các loại gia vị đặc trưng như nước mắm cốt, tiêu, ớt, gừng, hành khô, nước hàng... Đặc biệt, nguyên liệu không thể thiếu chính là nước cốt chua từ quả chanh hoặc quả dọc – giúp khử mùi tanh và tạo vị thanh cho món ăn.
Một yếu tố quan trọng tạo nên hương vị đặc trưng chính là niêu đất và nhiên liệu kho. Cá được kho trong niêu đất dày, đặt trên bếp củi từ gỗ nhãn, gỗ vải – loại củi cho ngọn lửa đều và thơm, giúp cá chín nhừ suốt 12–14 tiếng. Người kho phải luôn theo dõi, điều chỉnh lửa và châm nước sôi để cá không bị cháy hay khô. Sau nhiều giờ, cá mềm nhừ, xương tan, thịt thấm đều gia vị, săn chắc, thơm ngậy nhưng không béo ngấy.
Ngày nay, cá kho Nhân Hậu đã vươn mình trở thành sản phẩm OCOP tiêu biểu của tỉnh Ninh Bình, được công nhận là sản phẩm đạt chất lượng 4 sao. Nhiều hộ gia đình đã phát triển quy mô sản xuất, thành lập doanh nghiệp, hợp tác xã để sản xuất cá kho theo hướng chuyên nghiệp, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm và phục vụ khách hàng trong và ngoài nước.
Sản phẩm cá kho được đóng gói cẩn thận, có thể vận chuyển xa, phù hợp làm quà tặng, quà biếu cao cấp. Với vị đậm đà, giàu bản sắc, món cá kho Nhân Hậu đã được giới thiệu tại nhiều hội chợ ẩm thực trong nước và quốc tế, là niềm tự hào của người Hà Nam nói riêng và ẩm thực Việt Nam nói chung.
Đến với làng Nhân Hậu, du khách không chỉ được thưởng thức món cá kho trứ danh mà còn có cơ hội tìm hiểu quy trình kho cá truyền thống, trực tiếp quan sát từng công đoạn chế biến, trò chuyện với những nghệ nhân tâm huyết với nghề. Đây là điểm nhấn du lịch làng nghề đặc sắc, góp phần đa dạng hóa trải nghiệm du lịch của vùng đồng bằng Bắc Bộ.