Chùa Cổ Lễ được khởi dựng từ thời Lý Thần Tôn (thế kỷ XII), tọa lạc trên một nền đất vuông rộng khoảng 36.000 m², được bao quanh bởi hồ nước và dòng sông nhỏ, tạo nên cảnh quan sơn thủy hữu tình, thanh tịnh. Chùa không chỉ thờ Phật mà còn thờ Đức Thánh Tổ Nguyễn Minh Không, một vị thiền sư lỗi lạc, người đã có công chữa bệnh cho vua Lý Thần Tông.

Chùa Cổ Lễ được xây dựng vào giai đoạn 1914 – 1919, mang phong cách đặc biệt, có sự giao thoa giữa kiến trúc Phật giáo và ảnh hưởng kiến trúc phương Tây. Tòa chính điện nổi bật với kết cấu mái vòm kiên cố, phảng phất hình dáng của một giáo đường Thiên Chúa giáo, tạo nên điểm nhấn độc đáo so với các ngôi chùa truyền thống.

Trước tòa chính điện là tháp Cửu Phẩm Liên Hoa – biểu tượng nổi bật của chùa Cổ Lễ. Tháp cao 32m, có 8 mặt, đắp hình rồng uốn lượn, mái cong tinh xảo, được đặt trên lưng một con rùa lớn bằng đá tượng trưng cho sự bền vững và trường tồn. Tháp gồm 9 tầng hoa sen chồng lên nhau, biểu trưng cho “cửu trùng thiên” – 9 tầng trời theo tín ngưỡng Phật giáo. Đây là công trình kiến trúc Phật giáo hiếm có tại Việt Nam, thể hiện tài nghệ và trí tuệ của người xưa.

Ngoài kiến trúc độc đáo, chùa Cổ Lễ còn lưu giữ nhiều cổ vật quý, đặc biệt là Đại Hồng Chung – một trong những quả chuông lớn nhất Việt Nam. Chuông nặng 9 tấn, cao 4,2m, đường kính 2,2m, thành dày 8cm, được Hòa thượng Thích Thế Long cho đúc vào năm 1936 từ nguồn tiền quyên góp của nhân dân và phật tử. Miệng chuông được chạm khắc hình cánh sen, thân chuông khắc họa tiết hoa lá, sông nước và các văn tự chữ Nho. Sau khi đúc xong, do thời kỳ kháng chiến, nhân dân lo sợ giặc phá hoại nên đã ngâm chuông xuống hồ trước chính điện. Tới năm 1954, chuông được trục vớt và đặt cố định trên bệ đá, trở thành “báu vật” linh thiêng và hấp dẫn du khách chiêm bái.

Hàng năm, từ ngày 13 đến 16 tháng 9 âm lịch, tại chùa diễn ra lễ hội chùa Cổ Lễ, một trong những lễ hội mùa thu đặc sắc nhất của tỉnh Nam Định. Lễ hội không chỉ là dịp để người dân và du khách bày tỏ lòng thành kính với Phật và Đức Thánh Tổ Nguyễn Minh Không, mà còn là nơi gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa dân gian qua những trò chơi truyền thống như thi bơi chải, đấu vật, rước kiệu, múa rồng, hát chèo… Trong đó, hội thi bơi chải diễn ra trên hồ trước chùa luôn thu hút đông đảo người xem, phản ánh sinh động đời sống nông nghiệp lúa nước của cư dân vùng đồng bằng.

Ngày nay, chùa Cổ Lễ không chỉ là điểm đến tâm linh, mà còn là nơi lưu giữ và lan tỏa giá trị văn hóa Phật giáo, giáo dục lòng yêu nước, khơi dậy niềm tự hào dân tộc. Du khách tới đây không chỉ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp độc đáo của kiến trúc và cảnh quan, mà còn được đắm mình trong không gian yên bình, tĩnh lặng giữa lòng vùng quê trù phú, giàu truyền thống.

Hãy đến chùa Cổ Lễ để cảm nhận hơi thở của lịch sử, của văn hóa ngàn đời hội tụ, lắng nghe tiếng chuông ngân vang giữa lòng hồ, để tâm hồn trở nên nhẹ nhàng, thư thái, trọn vẹn giữa cõi thiêng liêng đất Phật.