Phường rối nước làng Rạch được thành lập từ năm 1755 do cụ tổ Mai Văn Kha khởi xướng, với tên gọi ban đầu là phường rối Nam Chấn. Trải qua bao biến cố thời gian, phường rối vẫn giữ được hơn 40 trò diễn cổ truyền như chọi trâu, đánh đu, rồng phun lửa, cô đôi thượng ngàn… Mỗi tiết mục đều mang đậm màu sắc nông nghiệp và đời sống thường nhật của người Việt xưa.

Sân khấu biểu diễn đặc biệt của phường rối là ao làng rộng hơn 2.000m², nơi dựng nên thủy đình – một công trình vừa dân dã, vừa linh thiêng. Trên mặt nước ấy, các nghệ nhân đứng sau bức mành, điều khiển những con rối gỗ tinh xảo thông qua hệ thống sào, dây giật một cách điêu luyện, tạo nên những chuyển động sinh động đến bất ngờ. Tất cả đều được lồng ghép cùng âm nhạc truyền thống như trống, chiêng, sáo, đàn nhị… khiến khán giả như sống lại trong một không gian nghệ thuật cổ tích, bình dị và gần gũi.

Điều đặc biệt ở làng Rạch là nghệ nhân không chỉ biết diễn mà còn biết làm rối. Những con rối nơi đây chủ yếu được tạc bằng gỗ sung – loại gỗ nhẹ, dễ chạm khắc nhưng bền trong môi trường nước. Mỗi con rối là một tác phẩm nghệ thuật, thể hiện rõ nét gương mặt, trang phục, thần thái của từng nhân vật. Để hoàn thiện một con rối phải trải qua nhiều công đoạn tỉ mỉ: từ tạo hình, sấy khô, mài nhẵn, sơn vẽ đến thếp bạc. Nhờ tay nghề cao và óc sáng tạo, nhiều nghệ nhân làng Rạch còn nhận làm rối cho các nhà hát múa rối chuyên nghiệp trong nước.

Mỗi dịp lễ hội hay ngày hội văn hóa, du khách về với làng Rạch sẽ được hòa mình vào không gian nghệ thuật truyền thống độc đáo, tận mắt chứng kiến những “vũ điệu trên mặt nước”, cảm nhận sự tài hoa, tâm huyết của người dân nơi đây. Múa rối nước không chỉ là di sản quý báu của địa phương, mà còn là một phần máu thịt của văn hóa dân tộc – lặng lẽ sống, kiên cường tỏa sáng trong lòng quê hương.