Bàn Long là ngôi chùa có rất sớm ở nước ta, được hình thành từ trước thời Đinh, cách đây hơn 10 thế kỷ. Tương truyền, nhân dân địa phương phát hiện ra động từ lâu, thấy trong động có rồng cuộn nên lập chùa ngay từ đó.Chùa được xây dựng từ rất lâu, trải qua nhiều triều đại phong kiến cho đến nay, ngôi chùa vẫn là chốn tâm linh linh thiêng với nhiều người.
Chùa Bàn Long không có cổng Tam Quan, con đường vào chùa đi ngang qua một cây cầu bằng đá cong cong đẹp mắt, ở đây những khối đá xanh lớn được lắp ghép, chạm khắc tinh tế với nhau mà thành chiếc cầu độc đáo.
Sở dĩ có tên gọi là Bàn Long là bởi nơi đây từng là nơi chúa Trịnh Sâm ghé thăm và đề lại ba chữ “Bàn Long tự”, có nghĩa là bệ đá rồng cuộn mình. Bên cạnh đó, trong chùa còn có nhũ đá hình rồng ngồi rất kì bí. Người dân ở đây truyền tai nhau câu chuyện linh thiêng nêu như lúc vảy rồng long lanh tỏa sáng ,thì dù trời có hạn hán đến đâu cũng sẽ có mưa, thế nên chùa Bàn Long hằng năm đều có lễ cầu mưa.
Đi sâu vào trong động, phía bên trái có tượng A Di Đà làm từ đá xanh được chế tác từ những năm đầu tiên lập chùa. Pho tượng phật bằng đá cổ xưa này là điều có một không hai. Phía dưới tượng Phật là ổ rồng đá cuộn tròn, được thiên nhiên tạo nên.
Chùa Bàn Long cũng như nhiều ngôi chùa khác đều được bày biện nhiều tượng Phật, nhưng đặc biệt hơn với chùa Bàn Long đó là xung quanh tượng Phật trên những vách động được thiên nhiên chạm khắc hình ảnh tựa hình tứ linh long – ly – quy – phụng. Tất cả đều chầu các tượng Phật, tăng thêm nét uy nghi của ngôi chùa cổ. Và càng đặc biệt hơn khi ở trên vách đá cao giữa động, có nhũ đá in hình tượng Phật cưỡi ngựa trắng.
Mỗi không gian ở chùa Bàn Long lại được thiên nhiên tạo nên những bức điêu khắc tinh tế, ấn tượng mà linh thiêng. Chùa Bàn Long nép mình trong động, giữa một vùng non xanh nước biếc, từ lâu đã là điểm đến linh thiêng với nhiều người. Cho đến nay, khi du lịch Ninh Bình ngày càng phát triển, Chùa Bàn Long lại càng trở nên nổi tiếng là điểm du lịch Ninh Bình không chỉ đậm dấu ấn tâm linh, mà còn thu hút du khách bởi những nét độc đáo có một không hai của mình.