Từ bao đời nay, mắm tép Gia Viễn đã trở thành linh hồn ẩm thực của vùng đất Cố đô Ninh Bình. Trong căn bếp nhỏ nơi làng quê chiêm trũng, những chum mắm xếp ngay ngắn dưới hiên nhà, nắp đậy kín bằng lá chuối khô, ẩn chứa trong đó là cả hương vị của thời gian và sự khéo léo của con người. Khi gió heo may bắt đầu len lỏi qua từng ngõ nhỏ, cũng là lúc người dân mở vại mắm, hương thơm nồng đượm lan tỏa khắp xóm, đánh thức ký ức của bao thế hệ.
Gia Viễn vốn là vùng chiêm trũng, quanh năm nước ngọt dồi dào – nơi những con tép riu sinh sôi, trở thành nguyên liệu quý mà thiên nhiên ưu ái ban tặng. Người dân nơi đây tận dụng sản vật sẵn có để tạo nên món mắm đặc trưng, vừa là cách dự trữ thực phẩm, vừa là bí quyết giữ hương vị đồng quê suốt bốn mùa. Tép được rửa sạch, để ráo rồi trộn cùng muối và thính gạo rang vàng theo tỉ lệ truyền thống. Tất cả được cho vào chum sành, bịt kín và để lên men tự nhiên trong nhiều tháng. Khi mở nắp, lớp mắm đỏ au, sánh mịn như mật, tỏa mùi thơm nồng dịu – thứ hương vị chỉ có ở mắm tép Ninh Bình.
Người dân Gia Viễn có nhiều cách để thưởng thức món mắm này. Chỉ cần pha loãng mắm tép với chanh, tỏi, ớt đã đủ làm nước chấm cho các món luộc, dưa, cà. Nhưng đặc biệt nhất vẫn là món mắm tép chưng thịt – thịt băm trộn mắm, hành khô, chút tiêu và đường, rồi đem chưng lên cho đến khi dậy mùi thơm quyện. Khi ăn cùng cơm nóng, vị mặn mòi, béo ngậy lan tỏa khiến ai cũng thấy ấm lòng. Với những người con xa quê, mắm tép chưng thịt không chỉ là món ăn, mà còn là hương vị gợi nhớ mái bếp, góc sân, là tình quê đằm thắm không phai.
Ngày nay, mắm tép Gia Viễn không chỉ có mặt trong bữa cơm gia đình mà còn trở thành món quà đặc sản được du khách tìm mua mỗi khi ghé thăm Ninh Bình. Trong từng giọt mắm đậm đà ấy là công sức, sự tỉ mỉ và lòng tự hào của người dân vùng chiêm trũng – những con người đã biến món ăn dân dã thành biểu tượng văn hóa mang đậm hồn quê Bắc Bộ. Nếu có dịp đến Ninh Bình, đừng quên mang về một hũ mắm tép Gia Viễn – thứ quà quê giản dị mà đậm đà như chính con người nơi đây.