Tọa lạc bên dòng sông Hồng thơ mộng, làng Nha Xá (xã Mộc Nam, tỉnh Hà Nam) từ lâu đã nổi danh là một trong những cái nôi của nghề dệt lụa truyền thống Việt Nam. Với bề dày lịch sử hơn một thế kỷ, làng lụa Nha Xá không chỉ giữ gìn những giá trị tinh hoa của nghề dệt thủ công mà còn không ngừng đổi mới, sáng tạo để đưa lụa tơ tằm Việt vươn xa, đáp ứng thị hiếu đa dạng của thị trường hiện đại.
Nghề dệt lụa ở Nha Xá bắt nguồn từ thế kỷ XIX, khi cụ tổ nghề – ông Trần Văn Phiếm – từ làng nghề dệt lụa Vạn Phúc (Hà Đông) di cư về vùng đất này để khai khẩn và truyền nghề cho dân làng. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, nghề dệt vẫn được người dân nơi đây gìn giữ như một phần linh hồn văn hóa của quê hương. Từ những khung cửi thô sơ, những bàn tay tài hoa, những sợi tơ óng ánh được se thành dải lụa mềm mại, bền đẹp – thứ lụa không chỉ mang giá trị sử dụng mà còn chứa đựng hồn cốt của một làng nghề truyền thống giàu bản sắc.
Làng lụa Nha Xá ngày nay đã có nhiều thay đổi đáng kể. Không chỉ dừng lại ở sản phẩm lụa truyền thống, nhiều mặt hàng mới đã ra đời, đáp ứng nhu cầu phong phú của người tiêu dùng như: lụa tơ tằm, đũi, tơ xe, lụa hoa, vải lanh… Mỗi sản phẩm đều là kết tinh của sự kiên trì, tỉ mỉ và sáng tạo của những người thợ lành nghề. Nhờ sự kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại, các sản phẩm lụa Nha Xá ngày càng được khách hàng trong và ngoài nước ưa chuộng bởi chất lượng cao, họa tiết tinh tế, đường nét thanh thoát và màu sắc nhã nhặn.
Một điểm đặc biệt nổi bật làm nên thương hiệu lụa Nha Xá chính là quy trình nhuộm lụa bằng nguyên liệu từ thiên nhiên – một phương pháp nhuộm cổ truyền đã được người dân nơi đây phục dựng và phát triển. Những chất liệu như củ nâu, lá bàng, lá trầu không… đều được sử dụng để tạo màu cho lụa. Mỗi mẻ nhuộm là một công trình nghệ thuật, đòi hỏi sự am hiểu sâu sắc về dược tính của cây lá, về thời gian ngâm ủ, về cách pha chế và xử lý sợi. Nhờ đó, lụa Nha Xá có màu sắc rất riêng dịu dàng, trang nhã, gợi cảm giác gần gũi và bền màu với thời gian. Không những thế, cách nhuộm tự nhiên còn thân thiện với môi trường và an toàn cho người sử dụng.
Những năm gần đây, làng lụa Nha Xá đã có nhiều bước chuyển mình mạnh mẽ. Bên cạnh việc dệt vải, nhiều hộ gia đình và cơ sở sản xuất đã tập trung vào việc thiết kế, may đo các sản phẩm từ lụa để phục vụ du khách và người tiêu dùng cao cấp. Các sản phẩm như áo dài lụa tơ tằm, khăn quàng cổ, cà vạt, khăn lụa đũi dâu, chăn và gối thêu tay, túi ví, ba lô làm từ lụa…không chỉ đáp ứng nhu cầu sử dụng thường nhật mà còn trở thành món quà tặng tinh tế, sang trọng, đậm chất văn hóa Việt. Du khách đến đây không chỉ được ngắm nhìn những tấm lụa mượt mà, lấp lánh mà còn được trực tiếp trải nghiệm các công đoạn như: quay tơ, dệt lụa, nhuộm sợi và tìm hiểu lịch sử làng nghề. Chính sự gắn kết giữa sản xuất và du lịch trải nghiệm đã góp phần làm hồi sinh và lan tỏa giá trị của lụa Nha Xá ra cộng đồng.
Giữa thời đại công nghiệp hóa, khi những sản phẩm vải vóc được sản xuất hàng loạt bằng máy móc, thì lụa Nha Xá vẫn giữ nguyên giá trị thủ công mộc mạc, bền bỉ. Từng sợi tơ, từng thước lụa là kết tinh của đất trời, của thiên nhiên, của bàn tay khéo léo và tâm hồn tinh tế của người thợ. Đó chính là điều làm nên sức sống lâu bền cho làng lụa Nha Xá – một trong những biểu tượng văn hóa đặc sắc của vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng.