Nhắc đến tinh hoa ẩm thực đồng bằng Bắc Bộ, không thể không nhắc tới món cá kho làng Vũ Đại – một đặc sản trứ danh gắn liền với tên tuổi của làng quê từng đi vào văn học qua tác phẩm “Chí Phèo” của nhà văn Nam Cao. Trong làn khói bếp mờ ảo, những niêu cá sôi lục bục suốt hàng giờ liền không chỉ tỏa ra mùi hương thơm nức, mà còn làm sống dậy ký ức về một món ăn dân dã gắn bó với đời sống làng quê suốt bao thế hệ.
Để đảm bảo món ăn đạt được tiêu chuẩn cao nhất, cá kho làng Vũ Đại cầu kỳ ngay từ khâu chọn nguyên liệu.Cá kho làng Vũ Đại thường dùng cá trắm đen hoặc cá chép to, thịt chắc, ít xương dăm. Sau khi làm sạch khéo, cá được cắt khúc dày, để ráo và bắt đầu công đoạn ướp. Nguyên liệu đi kèm cũng đều là những gia vị quen thuộc của đồng bằng Bắc Bộ như nước mắm cốt, hành khô, tiêu, ớt, riềng giã nhỏ, lá gừng, đặc biệt không thể thiếu nước tương cua đồng – linh hồn tạo nên vị đậm đà. Người dân thường ướp cá nhiều giờ, thậm chí từ đêm hôm trước, để từng thớ thịt thấm dần gia vị. Dưới đáy niêu, nghệ nhân nấu cá xếp thêm riềng, gừng và lá chè xanh, vừa giữ cá không bị nát vừa tăng mùi thơm đặc trưng.
Khi kho, cá được đặt trong niêu đất dày, bên trên dùng củi nhãn giữ lửa liu riu suốt từ 12 đến 16 tiếng. Đây chính là khâu kỳ công nhất: không được nóng vội, không được rời mắt quá lâu, nước dừa tươi và nước mắm phải được chan đều, không được để cạn nước. Trong suốt quá trình ấy, từng lớp gia vị ngấm dần, hòa cùng phần mỡ tiết ra, tạo nên nước kho sánh đặc, sẫm màu nâu vàng óng ánh.
Chỉ cần mở nắp vung, hơi nóng tỏa ra mang theo mùi thơm nồng của riềng, vị ngọt béo của cá, thoang thoảng hương chè xanh và chút khói bếp mộc mạc. Hương vị ấy lan tỏa khắp gian bếp, khiến bất kỳ ai cũng khó cầm lòng. Khi gắp miếng cá, xương đã mềm rục, thịt vẫn chắc ngọt, đậm đà từng thớ. Ăn kèm cơm nóng hay dưa hành, tất cả hòa quyện thành hương vị khó quên.
Ngày nay, cá kho làng Vũ Đại đã được bán qua nhiều kênh online, giúp thực khách ở xa dễ dàng đặt mua. Tuy nhiên, cảm giác ngồi trong gian bếp quê ngày Tết, niêu cá kho còn ủ trong tro nóng hổi, hương khói lan tỏa khắp nhà, mới thật sự là trải nghiệm trọn vẹn, mang hồn quê đậm đà và tình cảm ấm nồng.