Tính đến tháng 2/2025, Ninh Bình có 09 Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận: Lễ hội Trường Yên (năm 2014); Nghề đá mỹ nghệ Ninh Vân (năm 2019); nghệ thuật trình diễn dân gian hát Xẩm (năm 2022); Lễ hội làng Bình Hải (năm 2022); Mo Mường ở Nho Quan (năm 2024); Nghề thêu – ren Ninh Hải (năm 2024); Nghề cói Kim Sơn (năm 2024); Lễ hội truyền thống Báo bản làng Nộn Khê, huyện Yên Mô (năm 2024) và Lễ hội Đền Thánh Nguyễn, huyện Gia Viễn (năm 2024).

Mo Mường ở Ninh Bình

Di sản văn hoá phi vật thể “Mo mường ở Ninh Bình” huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình là một loại hình sinh hoạt tín ngưỡng, giữ vai trò vô cùng quan trọng trong đời sống tinh thần, phản ánh tâm hồn, tính cách, triết lý nhân sinh của đồng bào người Mường nơi đây.

Không gian thực hành di sản văn hoá Mo Mường ở Ninh Bình tập trung tại huyện Nho Quan nơi có đông đảo đồng bào Mường sinh sống (bao gồm các xã: Cúc Phương, Kỳ Phú, Phú Long, Xích Thổ, Thạch Bình, Yên Quang, Văn Phương, Quảng Lạc) và thành phố Tam Điệp (01 xã: Yên Sơn). Người Mường tại đây đã có lịch sử cư trú lâu đời, còn bảo lưu được những nét văn hoá Mường truyền thống, ít có sự đan xen, giao thoa với văn hoá các dân tộc khác.

Mo Mường là các nghi lễ dân gian có tính thiêng, được đặc biệt sử dụng trong tang lễ và một số nghi lễ cầu khoẻ mạnh của người Mường; mục đích nhằm giải quyết các thủ tục, các công việc trong tang lễ trước khi đưa người chết đi chôn cất và trấn an tinh thần, cầu khoẻ mạnh cho người sống. thuộc dòng nổ nhưng thầy Mo thuộc dòng nổ sẽ được cộng đồng coi trọng hơn về tính chính danh.

Nghề Thêu ren Ninh Hải

Ninh Hải là một xã thuộc huyện Hoa Lư, từ sớm đã có nghề thêu ren nổi tiếng. Theo các cụ cao niên trong làng kể lại, nghề thêu ren của làng đã xuất hiện từ rất sớm, cụ thể là từ thời nhà Trần. Vốn trước kia, khi vua tôi nhà Trần rút lui chiến lược từ Thăng Long về Ninh Bình trong cuộc kháng chiến chống quân Mông Nguyên xâm lược lần hai, Linh từ quốc mẫu Trần Thị Dung, vợ của thái sư Trần Thủ Độ đã cho các cung nữ truyền dạy cho người dân địa phương nghề thêu ren cung đình. 

Làng Văn Lâm xã Ninh Hải là làng nghề thêu ren có lịch sử lâu đời và nổi danh cả nước, là nơi duy nhất nắm được kỹ nghệ rút sợi và đan trên sợi. Từ thế kỷ XIII đến cuối thế kỷ XIX, nghề thêu phát triển gắn liền với nghề trồng bông dệt vải. Từ nguồn nguyên liệu vải và chỉ có sẵn, người thợ thêu sản xuất các mặt hàng phục vụ nhu cầu của triều đình phong kiến và phục vụ nhu cầu tín ngưỡng tôn giáo. Đến đầu thế kỷ XX, người dân học thêm được kỹ thuật ren - rua của người Pháp cộng thêm sự sáng tạo của người thợ tạo nên những sản phẩm độc đáo. Nghề Thêu ren Ninh Hải không chỉ là sự gìn giữ nghề thủ công truyền thống có từ bao đời mà còn giúp người dân nơi đây có việc làm, nâng cao thu nhập và chất lượng cuộc sống.

Nghề thủ công truyền thống Nghề cói Kim Sơn

Nghề cói Kim Sơn là nghề thủ công truyền thống được hình thành từ hàng trăm năm trước. Trải qua bao thăng trầm lịch sử, nghề cói ngày càng thể hiện được vị thế của mình và phát triển cho tới ngày nay.

Các sản phẩm cói Kim Sơn đa dạng về mẫu mã, màu sắc, hoa văn bắt mắt với nhiều loại như thảm, làn, khay, hộp, đĩa, cốc, tách, mũ, dép, túi xách... Trong đó có nhiều sản phẩm đã được công nhận đạt chuẩn OCOP của tỉnh như gương cói, túi cói, bình hoa.

Lễ hội Báo bản làng Nộn Khê (xã Yên Từ, huyện Yên Mô): Lễ hội này mang ý nghĩa báo đáp công đức của thành hoàng làng, các bậc tiền hiền và những người có công khai khẩn đất đai, lập dựng xóm làng. Diễn ra vào ngày 13 và 14 tháng Giêng âm lịch, lễ hội thu hút đông đảo con em quê hương và du khách thập phương về tham dự. Đặc biệt, chợ đêm Cổng Đình với nhiều món ăn đặc trưng của vùng quê là điểm nhấn độc đáo, tái hiện nét văn hóa truyền thống đặc sắc.

Lễ hội Đền Thánh Nguyễn (huyện Gia Viễn): Lễ hội Đền Thánh Nguyễn là một trong những lễ hội lớn không chỉ của vùng Gia Viễn nói riêng mà của cả tỉnh Ninh Bình. Lễ hội Đền Thánh Nguyễn ở Ninh Bình gắn liền với cuộc đời, sự nghiệp và truyền thuyết về thiền sư Nguyễn Minh Không, lễ hội được tổ chức hàng năm vào ngày 10 tháng 3 âm lịch. Với các nghi thức tế lễ trang trọng như rước bách thần, rước nước, tế Lục khúc, hát chầu kệ cùng nhiều trò chơi dân gian, lễ hội thu hút sự tham gia của đông đảo nhân dân địa phương và du khách.

09 di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia của Ninh Bình được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận năm 2024 không chỉ góp phần gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống quý báu của địa phương mà còn góp phần thúc đẩy du lịch và phát triển kinh tế của địa phương.